Είναι γνωστό ότι ο ύπνος του παιδιού διαφέρει από τον ύπνο του ενήλικα κι όλοι του δίνουμε μεγαλύτερη σημασία διότι τον θεωρούμε και δικαιολογημένα, αναγκαίο για την υγεία και την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Παιδιά της ίδιας ηλικίας παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στις ανάγκες και τις συνήθειες ύπνου. Η ιδιοσυγκρασιακή δομή του κάθε παιδιού αλλά και η μεγάλη εξάρτηση από τους γονείς συνδέονται άμεσα για να καθορίσουν τις συνήθειες ύπνου.
Πολλά από τα αποκαλούμενα «προβλήματα ύπνου» που οι γονείς αναφέρουν στην πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα παράλογων προσδοκιών οι οποίες βασίζονται σε αφύσικους και αβάσιμους μύθους σχετικά με το πώς θα έπρεπε να κοιμούνται τα παιδιά. Το παιδί που πηγαίνει στο κρεβάτι του αδιαμαρτύρητα, αποκοιμιέται εύκολα, κοιμάται μονορούφι 8-9 ώρες από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωση, είναι περίπτωση σπανιότατη (και μάλλον οφείλεται σε αδύναμη μνήμη των γονιών…)
Πόση είναι η φυσιολογική διάρκεια του ύπνου;
Το φυσιολογικό νεογέννητο κοιμάται 16-18 ώρες συνήθως, ο ύπνος κρατάει 3-4 ώρες, ενώ μπορεί να μένει ξύπνιο για 1-1,5 ώρα και μετά να ξανακοιμάται. (δεν γνωρίζει διαφορά μέρας-νύχτας).Στους 5 μήνες μπορεί, αλλά όχι πάντα να φτάσει τις 7 ώρες. Περίπου 70% των παιδιών καταφέρνουν στους 3 μήνες, 83% στους 6 μήνες και 90% στο χρόνο να κοιμηθούν συνέχεια ένα πεντάωρο.
Στο τέλος του πρώτου χρόνου το μέσο παιδί κοιμάται μια μεγάλη περίοδο τη νύχτα και 1-2 υπνάκους τη μέρα. Σύνολο 14 ώρες περίπου.
Στο 2ο χρόνο κοιμάται 13 ώρες σύνολο με 1 υπνάκο στη διάρκεια της μέρας.
Μεταξύ 4 και 5 ετών τα περισσότερα παιδιά εγκαταλείπουν τη συνήθεια του μεσημεριανού ύπνου και το σύνολο του ύπνου μειώνεται στις 11 ώρες περίπου.
Η μείωση των ωρών συνεχίζεται βαθμιαία για να φτάσει στην εφηβεία στις 7-8 ώρες.
Τι άλλο αλλάζει στον ύπνο όσο το παιδί μεγαλώνει ;
Πέρα από τη διάρκεια αλλάζει και η «αρχιτεκτονική» του ύπνου. Ο ύπνος «ωριμάζει» και αποκτά στους πρώτους 6 μήνες ζωής τη μορφή που έχει και στον ενήλικα.
Που θα κοιμηθεί;
Τους πρώτους 4-6 μήνες είναι πιο πρακτικό να βρίσκεται η κούνια του στο δωμάτιο των γονιών, έτσι ώστε να μπορεί η μητέρα (ή ο πατέρας) να το ταΐσει με λιγότερο κόπο. Εάν θηλάζει μπορεί να κάνει και συγκοίμηση με τους γονείς στο ίδιο κρεβάτι ώστε να διευκολύνεται ο θηλασμός, με την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι βασικοί κανόνες για ασφαλή ύπνο του μωρού ( όχι κάπνισμα ή αλκοόλ από τους γονείς, όχι βαριά σκεπάσματα κλπ). Μετά τους πρώτους μήνες (το αργότερο 8-9 μήνες) μπορεί να μεταφερθεί στο δικό το δωμάτιο, εφόσον δε θηλάζει. Αν πάλι δεν μπορείτε να κοιμηθείτε γιατί το μωρό ρουθουνίζει και γκρινιάζει ή κοιτάτε διαρκώς την κούνια για να βεβαιωθείτε ότι αναπνέει, ή μένετε ξύπνιοι όσο εκείνο αναδεύεται μέχρι να αποκοιμηθεί , τότε είναι προτιμότερο να είναι εξ’ αρχής σε χωριστό δωμάτιο , κάτι που δε συνίσταται όμως στα θηλάζοντα. Δεν πρέπει να αφήνουμε το πεινασμένο μωρό να κλαίει πολλή ώρα, αλλά είναι λογικό να το αφήνουμε λίγο, δίνοντας του την ευκαιρία να ξανακοιμηθεί αν μπορεί. Σε γενικές γραμμές πάντως ανταποκρινόμαστε γρήγορα στο νυχτερινό κλάμα του μωρού, είτε αυτό είναι λόγω πείνας είτε όχι, έτσι ώστε να το κάνουμε να νιώσει ασφάλεια.
Συνηθίζοντας το στο θόρυβο
Από την αρχή συνηθίστε το παιδί να κοιμάται με τους συνηθισμένους θορύβους. Φυσικά, αν θέλετε να ακούσετε τηλεόραση ή ραδιόφωνο, μην βάζετε μεγάλη ένταση. Καλό είναι να δημιουργείτε ένα ήσυχο, ήρεμο περιβάλλον, αλλά αποφύγετε την τακτική του «ησυχία, μην ξυπνήσει το μωρό!» γιατί έτσι το μωρό θα ξυπνά με τον παραμικρό θόρυβο, ίσως και για όλη του τη ζωή… ο ξαφνικός θόρυβος είναι εκείνος που πιθανό να ξυπνήσει το μωρό. Λίγο χάϊδεμα που δηλώνει την παρουσία σας, λίγο νερό ή αλλαγή πάνας θα το βοηθήσουν να συνεχίσει τον ύπνο του.
Τελετουργία του ύπνου
Στην ηλικία των 12 μηνών η διαδικασία του ύπνου γίνεται λιγότερο αυθόρμητη. Το παιδί μπορεί να χρειάζεται τη βοήθεια κάποιων στερεότυπων συνηθειών πριν πέσει για ύπνο, συνήθειες οι οποίες μειώνουν το άγχος του αποχωρισμού.(πχ να έχει αγκαλιά ένα μαλακό κουβερτάκι -νάνι, να πιπιλάει το δάκτυλο, να του διαβάζετε ένα παραμυθάκι ή να του λέτε ένα τραγούδι κοκ… τα θηλάζοντα συνήθως αποκοιμιούνται στο στήθος). Το «νάνι» αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο ύπνου που μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της παρουσίας σας και της μοναξιάς του και να το βοηθήσει στην ανεξαρτητοποίηση του και γι’ αυτό πρέπει να ενθαρρύνεται.
Για τα νήπια η διαδικασία του ύπνου (πλύσιμο, βούρτσισμα δοντιών, πιτζάμες, καληνύχτα στον μπαμπά και τη μαμά) πρέπει να ακολουθεί μια προειδοποίηση. Ο ύπνος είναι μια διακοπή στο πρόγραμμα τους και γι’ αυτό είναι καλό να δείχνετε ότι σέβεστε την όποια απασχόληση του δίνοντας του 5-10 λεπτά καιρό, αλλά παράλληλα σέβεστε και απαιτείτε σεβασμό και της ώρας του ύπνου.
Διαταραχές του ύπνου
Τα προβλήματα του ύπνου στα παιδιά μπορεί να εμφανίζονται σε όλες τις ηλικίες. Η πλειοψηφία τους ανήκει στην κατηγορία των παραϋπνιών , νευροαναπτυξιακών διαταραχών που παρέρχονται καθώς το παιδί μεγαλώνει και ωριμάζει. Τέτοιες είναι για παράδειγμα η υπνοβασία, οι νυχτερινοί τρόμοι, η ενούρηση και το παραμιλητό. Η διάκριση τους από πραγματικές διαταραχές του ύπνου είναι πολύ σημαντική, διότι στη μεν 1η περίπτωση δε χρειάζεται περαιτέρω έλεγχος, ούτε ειδική θεραπεία, στη δε 2η η διάγνωση και η αντιμετώπιση είναι απαραίτητες, ειδάλλως το πρόβλημα είναι δυνατόν να χρονίσει και να δημιουργήσει περαιτέρω δυσκολίες.
Μερικά από τα συχνότερα προβλήματα ύπνου είναι τα ακόλουθα :
- ΒΡΕΦΗ: Συχνά ξυπνήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας, συνεχές κλάμα, δυσκολίες ύπνου.
- ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ : Νυχτερινοί τρόμοι , εφιάλτες, ομιλία κατά τη διάρκεια του ύπνου, δυσκολίες του παιδιού να αποκοιμηθεί, εφιάλτες, υπνοβασία
- ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ : Αϋπνίες, άπνοια ύπνου, ενούρηση, τρίξιμο δοντιών , τρόμοι
- ΕΦΗΒΟΙ : Αϋπνίες
Στους νυχτερινούς τρόμους το παιδί (συχνότερο σε αγόρια 4-12 ετών) σηκώνεται απότομα στο κρεβάτι του με κραυγές ή κλάμα, κοιτάζει έντρομο χωρίς πραγματικά να βλέπει. Παρουσιάζει ταχυκαρδία, ταχύπνοια ,ιδρώτα ενώ μπορεί να βραχεί. Έχει δυσκολία να ξυπνήσει κι αν καταφέρουμε να το ξυπνήσουμε είναι σε σύγχυση. Το επόμενο πρωί δε θυμάται τι έχει συμβεί. Οι τρόμοι βελτιώνονται και εξαφανίζονται με την πάροδο της ηλικίας. Για την αντιμετώπιση τους συστήνεται να αποφεύγεται η έκθεση των παιδιών σε ερεθίσματα που προκαλούν φόβο πχ τρομακτικά έργα.
Οι εφιάλτες παρουσιάζονται αρκετά συχνά σε παιδιά ηλικίας 3-6 ετών. Το παιδί ξυπνά φοβισμένο και διηγείται ένα άσχημο όνειρο. Όταν διηγείται είναι τελείως ξύπνιο και προσανατολισμένο. Το πρωί θυμάται τι είδε. Οι εφιάλτες σχετίζονται με άγχος ή τραυματικές εμπειρίες ενώ εμφανίζονται και σε υψηλό πυρετό. Αντιμετωπίζονται με υποστήριξη και ανακούφιση του παιδιού από τους γονείς την ώρα του επεισοδίου.
Η υπνοβασία συμβαίνει συνήθως το 1ο τρίτο της νύχτας σε παιδιά 4-8 ετών. Το παιδί κάθεται ή περπατάει άσκοπα για 5 sec έως 30 min. Δεν έχει προσανατολισμό ,έχει περίεργη συμπεριφορά και δεν μπορεί να αφυπνιστεί. Το πρωί δε θυμάται τίποτε. Μπορεί να συμβεί όταν ο ύπνος είναι ανεπαρκής , σε υπερβολική κούραση ή στρες, όταν υπάρχει αποφρακτική άπνοια, ή σε εμπύρετο. Η απότομη διακοπή των επεισοδίων αυτών πρέπει να αποφεύγεται , γιατί προκαλεί αύξηση της σύγχυσης. Απλώς εξασφαλίζουμε ασφαλές δωμάτιο στο παιδί ώστε να αποφύγει τους τραυματισμούς. Και στις 3 παραπάνω καταστάσεις συστήνεται ύπνος 30-60 min νωρίς το απόγευμα. Ο ύπνος αυτός δεν πρέπει να παρατείνεται γιατί το παιδί δεν μπορεί να κοιμηθεί το βράδυ.
Κατά το πέρασμα από τον ύπνο στην εγρήγορση συχνά παρατηρούνται παραμιλητό, μυϊκές κράμπες, τινάγματα ρυθμικές κινήσεις του σώματος ή του κεφαλιού ,που αποτελούν παραλλαγές της φυσιολογικής συμπεριφοράς και όχι ενδείξεις παθολογίας.
Η νυχτερινή ενούρηση είναι η επαναλαμβανόμενη ακούσια απώλεια ούρων τη νύχτα. Ως όριο θεωρείται η ηλικία των 5 ετών. Η αιτιολογία της είναι πολυπαραγοντική, ενώ η κληρονομικότητα παίζει μεγάλο ρόλο. Ανεξαρτήτως αιτιολογίας οδηγεί στην εμφάνιση δευτερογενών συναισθηματικών διαταραχών, όπως άγχος ,ντροπή, ενοχή στο παιδί και θυμό στους γονείς και γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται αφού διερευνηθεί το αίτιο της.
Ο τριγμός των δοντιών συμβαίνει στο 50% των βρεφών την περίοδο της οδοντοφυΐας Βραχυχρόνια επεισόδια μπορούν να παρουσιαστούν και στα νήπια. Αν το νήπιο δε σταματήσει αυτή τη συνήθεια ο οδοντίατρος θα του φτιάξει μια ειδική κάλυψη για την οδοντοστοιχία του την οποία θα φορά τη νύχτα ώστε να μην καταστραφεί το σμάλτο.
Η άπνοια στον ύπνο είναι η διακοπή της αναπνοής για τουλάχιστον 10 sec. Το παιδί μπορεί να έχει μέχρι και 200 μικροξυπνήματα στη διάρκεια της νύχτας. Ο ύπνος γίνεται ανήσυχος και ανεπαρκής και το παιδί ξυπνά κουρασμένο και έχει κακή σχολική επίδοση. Χρειάζεται διερεύνηση του αιτίου και χειρουργική αντιμετώπιση όταν αυτό είναι η παρεμπόδιση της αναπνοής λόγω πχ διογκωμένων αδενοειδών (κρεατάκια).
Η αϋπνία μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας συνδέεται με το άγχος αποχωρισμού ή είναι συνέχεια διαταραχών του ύπνου της βρεφικής ηλικίας (ιδιοσυγκρασία του παιδιού). Για να επιλυθεί βοηθούν οι «τελετουργίες» του ύπνου, όπως το διάβασμα ενός παραμυθιού , ένα τραγούδι ή ένα κουκλάκι (νάνι). Τα παιδιά σχολικής ηλικίας δυσκολεύονται συχνά στο να πάνε για ύπνο. Αυτό συνδέεται με ακανόνιστο ωράριο ύπνου και τη μη ύπαρξη συγκεκριμένων κανόνων ύπνου. Αποδεικνύεται η σημασία των ορίων και των κανόνων για την υγιεινή του ύπνου σ’ αυτή την ηλικία. Στους έφηβους ενέχονται συχνά ένταση , ανησυχία , οι σχολικές δυσκολίες, οικογενειακά ή συναισθηματικά προβλήματα. Σε αυτή την περίοδο της ζωής οι ανάγκες ύπνου έρχονται σε αντίθεση με τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις και την αυξημένη δραστηριότητα με αποτέλεσμα να μειώνεται ο συνολικός χρόνος ύπνου. Ο τρόπος ζωής των εφήβων προσανατολίζει σε ξενύχτια, είτε λόγω διαβάσματος, είτε λόγω διασκέδασης. Οι σοβαρότερες αϋπνίες συνδέονται με νυχτερινές εγέρσεις και δυσκολία του εφήβου να ξανακοιμηθεί. Παρατηρούνται επίσης αϋπνίες δευτερογενείς στη χρήση ψυχοτρόπων, ουσιών, αλκοόλ κλπ. Προτείνεται τακτικό πρόγραμμα κατάκλισης –αφύπνισης και ελαφρά σωματική άσκηση τη διάρκεια της μέρας και η παραμονή στο κρεβάτι όταν ο έφηβος δε νυστάζει. Η ψυχοσυναισθηματική ισορροπία του εφήβου και η ισορροπία των διαπροσωπικών του σχέσεων είναι απαραίτητα για την ομαλοποίηση του ύπνου του.
Συμπέρασμα
Τα προβλήματα του ύπνου στα παιδιά είναι συχνά και σε σοβαρές περιπτώσεις μπορούν να διαταράξουν τη συμπεριφορά και την καθημερινή ζωή του παιδιού. Οι γονείς είναι χρήσιμο να συμβουλεύονται τους παιδίατρους τους κάθε φορά που ανησυχούν για τα προβλήματα ύπνου των παιδιών τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις η παρέμβαση ειδικών για το παιδί και τον έφηβο είναι αναγκαία και μπορεί να βοηθήσει.