Οι αλλεργίες είναι οι συχνότερες αιτίες χρόνιων νοσημάτων και συχνά οι κύριες αιτίες σοβαρών οξέων αντιδράσεων στα παιδιά. Οι αλλεργίες διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες :
1) σε εκείνες που εμφανίζονται σε άτομα που έχουν ατοπική προδιάθεση (γενετική τάση να κάνουν αλλεργίες)
2) σε εκείνες που συμβαίνουν από τη δράση αλλεργικών ουσιών στον οργανισμό, ανεξάρτητα από την παρουσία ή όχι ατοπικής προδιάθεσης.
Οι πρώτες είναι χρόνιες παθήσεις και έχουν συνήθως εξελικτική πορεία. Στις χρόνιες αλλεργίες συμπεριλαμβάνονται το άσθμα ,η αλλεργική ρινίτιδα και το έκζεμα/ατοπική δερματίτιδα. Οι δεύτερες έχουν συνήθως οξεία εμφάνιση και βραχεία πορεία. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η κνίδωση, το αγγειοοίδημα και η αναφυλαξία.
Το 25% των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Ευρώπη εμφανίζει κάποιο αλλεργικό νόσημα. Τα αλλεργικά παιδιά συχνά αντιμετωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες στο σχολικό περιβάλλον, λόγω των συμπτωμάτων τους αλλά και λόγω ανεπιθύμητων ενεργειών από τα φάρμακα που παίρνουν. Μπορεί να βιώνουν δυσφορία που δυσκολεύει τη συγκέντρωση τους στο μάθημα, έντονα συμπτώματα που δεν τους επιτρέπουν να συμμετέχουν σε αθλητικές ή άλλες δραστηριότητες έως και απειλητικές για τη ζωή αντιδράσεις σε τρόφιμα ή τσιμπήματα εντόμων. Μέρος του προβλήματος είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής των παιδιών στο σχολείο, η δίαιτα, οι δραστηριότητες και το περιβάλλον τους είναι σε σημαντικό βαθμό πέρα από τον έλεγχο της οικογένειας και μεταφέρονται στο προσωπικό του σχολείου.
Τα αλλεργικά νοσήματα που κυρίως επηρεάζουν τα παιδιά στο σχολείο είναι οι τροφικές αλλεργίες, το βρογχικό άσθμα, η αλλεργική ρινίτιδα και η ατοπική δερματίτιδα. Κάποια παιδιά μπορεί να έχουν δύο ή περισσότερα από αυτά τα νοσήματα και αυτή η συννοσηρότητα επηρεάζει περαιτέρω την ποιότητα ζωής τους και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο σοβαρών αντιδράσεων. Ασθματικά παιδιά που έχουν και τροφικές αλλεργίες , μπορεί να εμφανίσουν βαρύτερες εξάρσεις άσθματος και βαρύτερες αντιδράσεις τροφικής αλλεργίας αν εκτεθούν στην τροφή στην οποία έχουν αλλεργία.
Οι τροφικές αλλεργίες και το άσθμα είναι σήμερα από τις συχνότερες αιτίες που τα παιδιά απουσιάζουν από το σχολείο και μία από τις σοβαρότερες αιτίες που τα παιδιά χρειάζονται επείγουσα αντιμετώπιση στο σχολείο. Η πρόληψη των συμπτωμάτων η αποφυγή των εκλυτικών αιτιών και η έγκαιρη και ορθή αντιμετώπιση των οξέων περιστατικών είναι ευθύνη όλων των εμπλεκομένων στην καθημερινότητα του παιδιού από το θεράποντα ιατρό και τους γονείς έως τους δασκάλους και το νοσηλευτικό προσωπικό του σχολείου.
Τροφικές αλλεργίες έχουν 4-7% των παιδιών σχολικής ηλικίας και από αυτά 1 στα 5 θα εμφανίσει κάποια αντίδραση σχετιζόμενη με τροφή όσο είναι στο σχολείο. Οι αντιδράσεις αυτές μπορεί να είναι από ήπιες έως δυνητικά θανατηφόρες. Το πρόχειρο φαγητό κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων αποτελεί τη συχνότερη αιτία αλλεργικών αντιδράσεων στο σχολείο. Οι θεράποντες ιατροί θα πρέπει να ενημερώνουν τα παιδιά με τροφική αλλεργία για τους κινδύνους μιας αλλεργικής αντίδρασης και να τα εκπαιδεύουν στη ν αναγνώριση και αποφυγή των τροφών και των κρυμμένων συστατικών που υπάρχουν σε αυτές και που προκαλούν αλλεργίες. Από την άλλη οι γονείς θα πρέπει να προμηθεύουν τα παιδιά με το δικό τους πρόγευμα και να τα ενθαρρύνουν να αποφεύγουν την ανταλλαγή του δικού τους με το πρόγευμα άλλων παιδιών ή να αγοράζουν τρόφιμα και γλυκίσματα από το κυλικείο. Να εκπαιδεύονται στο να πλένουν καλά τα χέρια τους πριν και μετά το φαγητό και να μην τρώνε τίποτε αν δεν γνωρίζουν τη σύσταση του. Τα μεγαλύτερα παιδιά να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν και τι φάρμακα θα χρειαστούν στην περίπτωση που φάνε κάτι απαγορευμένο κατά λάθος.
Αν και υπάρχουν πολλές τροφές που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση μόνο λίγες από αυτές ευθύνονται αποδεδειγμένα για την μεγάλη πλειονότητα (90%) των αλλεργικών αντιδράσεων στο σχολείο. Οι τροφές αυτές είναι:
- Το γάλα
- Το αυγό
- Τα δημητριακά
- Το αράπικο φιστίκι
- Οι ξηροί καρποί των δένδρων (καρύδι, αμύγδαλο, φιστίκι αιγίνης…)
Τα παιδιά με τροφική αλλεργία δε θα πρέπει να στιγματίζονται ή να απομονώνονται, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες του σχολείου. Σημαντικό είναι οι τροφές που πωλούνται στην καντίνα του σχολείου να είναι τυποποιημένες ώστε να αποφεύγονται οι επιμολύνσεις κατά το χειρισμό τους και να αναγράφονται στη συσκευασία λεπτομερώς τα συστατικά τους.
Το αλλεργικό βρογχικό άσθμα είναι άλλο ένα κοινό πρόβλημα στα παιδιά σχολικής ηλικίας και αποτελεί πολύ συχνό λόγο απουσιών από το σχολείο. Έχει δειχθεί ότι περίπου 40% των παιδιών με άσθμα έχουν μέχρι 3 επεισόδια άσθματος ανά μήνα στο σχολείο, μερικά από τα οποία μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρά.
Οι συχνότεροι εκλυτικοί παράγοντες συμπτωμάτων στο σχολικό περιβάλλον είναι οι ιώσεις, ή άσκηση (ιδιαίτερα όταν εισπνέεται κρύος αέρας ),εισπνοή ερεθιστικών ουσιών (σκόνη, υπολείμματα κιμωλίας) και, για τα παιδιά με αλλεργικό άσθμα, έκθεση στα υπεύθυνα αλλεργιογόνα (συνήθως γύρεις ή επιθήλια ζώων).
Η προσπάθεια για πρόληψη των επεισοδίων άσθματος ξεκινά από το σπίτι αφού ο καλός έλεγχος του άσθματος μειώνει τον κίνδυνο εξάρσεων. Τα παιδιά με άσθμα θα πρέπει να ακολουθούν πιστά την αγωγή τους και να έχουν πάντα μαζί τους το εισπνεόμενο βρογχοδιασταλτικό που έχει συνταγογραφηθεί για ανακούφιση τυχόν δύσπνοιας.
Τα παιδιά με άσθμα από άσκηση :
- Θα πρέπει να ενθαρρύνονται να ασκηθούν
- Να τους επιτρέπεται η λήψη ανακουφιστικού φαρμάκου πριν την άσκηση
- Να κάνουν προσεκτική προθέρμανση
- Να μπορούν να σταματήσουν ή να μειώσουν τη δραστηριότητα αν εμφανίσουν επίμονα συμπτώματα.
Συχνή εμφάνιση συμπτωμάτων στη διάρκεια της φυσικής δραστηριότητας ή μόνιμη ανάγκη για λήψη βρογχοδιασταλτικού πριν την άσκηση μπορεί να σημαίνουν ανεπαρκή έλεγχο του άσθματος και θα πρέπει να ενημερώνονται οι γονείς για να επικοινωνήσουν με το γιατρό τους.
Μπορεί το βρογχικό άσθμα και οι τροφικές αλλεργίες να ευθύνονται για θορυβώδεις αντιδράσεις που μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να είναι απειλητικές για τη ζωή αλλά δε θα πρέπει να παραβλέψει κανείς και τιε επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στην ποιότητα ζωής του παιδιού και στην απόδοση του στο σχολείο, νοσήματα όπως η αλλεργική ρινίτιδα και η ατοπική δερματίτιδα,
Η αλλεργική ρινίτιδα είναι η πιο συχνή μορφή μη λοιμώδους ρινίτιδας και συχνά συνοδεύεται από επιπεφυκίτιδα που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ενοχλητική. Πολλά παιδιά με άσθμα έχουν και ρινίτιδα και η παρουσία της μπορεί να επιδεινώσει το άσθμα και να αυξήσει τον κίνδυνο εξάρσεων και την βαρύτητα τους. Η ρινική συμφόρηση, η καταρροή, τα φτερνίσματα μπορούν να προκαλέσουν έντονη δυσφορία. Το παιδί μπορεί επίσης να έχει μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης στα μαθήματα λόγω των συμπτωμάτων του, λόγω παρενεργειών των φαρμάκων που παίρνει ή λόγω του ότι πέρασε ένα δύσκολο βράδυ εξαιτίας των συμπτωμάτων του. Τα περιπαικτικά σχόλια των συμμαθητών αποτελούν ένα ακόμη παράγοντα stress για αυτά τα παιδιά. Η καλή συνεργασία μεταξύ γονέων και δάσκαλων θα βοηθήσει να γίνουν γρήγορα αντιληπτά τέτοια προβλήματα και να αντιμετωπιστούν με κατανόηση.
Η ατοπική δερματίτιδα είναι αρκετά συχνή σε παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας και έχει σημαντικές φυσικές, ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις που συχνά υποεκτιμώνται .Ο επίμονος κνησμός εμποδίζει τη συγκέντρωση στο σχολείο, μειώνει την αποτελεσματικότητα στην μελέτη και παρεμβαίνει στον ύπνο με αποτέλεσμα κόπωση, υπνηλία και εκνευρισμό που επιδεινώνουν περαιτέρω την απόδοση του παιδιού. Πειράγματα και σχολικός εκφοβισμός μπορεί να οδηγήσουν σε απομόνωση του και απροθυμία του να πηγαίνει στο σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι ενήμεροι για το πρόβλημα, να ενθαρρύνουν και να βοηθούν το παιδί να χρησιμοποιεί την τοπική του αγωγή όσο συχνά απαιτείται, να καθησυχάζουν τα άλλα παιδιά ότι δεν πρόκειται για μεταδοτικό νόσημα και να προλαμβάνουν καταστάσεις που δημιουργούν στο παιδί που πάσχει αίσθημα μειονεξίας.
Άλλη λιγότερο συχνή, αλλεργική κατάσταση για την οποία το προσωπικό του σχολείου θα πρέπει να είναι ενήμερο είναι η αλλεργία στο δηλητήριο υμενόπτερων (σφηκών, μελισσών).
Η πιο σοβαρή έως δυνητικά θανατηφόρα αλλεργική αντίδραση που μπορεί να συμβεί στο σχολείο είναι, βεβαίως, η αναφυλαξία. Υπολογίζεται ότι συμβαίνει ένα επεισόδιο ανά 10,000 παιδιά το χρόνο και 1 στα 5 περιστατικά συμβαίνουν στο σχολείο. Το συχνότερο αίτιο στην ηλικιακή ομάδα που συζητάμε είναι η τροφική αλλεργία ενώ σπάνια μπορεί να ευθύνονται τα τσιμπήματα υμενόπτερων και η άσκηση. Οι τροφές που συχνότερα ευθύνονται είναι οι ξηροί καρποί για τα μεγαλύτερα παιδιά, το γάλα και το αυγό για τα μικρότερα. Οι έφηβοι και κυρίως όσοι έχουν άσθμα, είναι σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν θανατηφόρα αναφυλακτική αντίδραση σε τροφή. Περίπου 1 στα 4 παιδιά με ιστορικό αναφυλαξίας είχαν το πρώτο τους επεισόδιο στο σχολείο, επομένως ετοιμότητα για αντιμετώπιση τυχόν αναφυλακτικής αντίδρασης θα πρέπει να υπάρχει ακόμη και αν δεν φοιτά στο σχολείο μαθητής με ιστορικό αναφυλαξίας.
Δέκα βασικές οδηγίες για τους γονείς
Βεβαιωθείτε ότι το “σχέδιο αντιμετώπισης” τυχόν κρίσης ή επιδείνωσης του προβλήματος του παιδιού σας βρίσκεται μέσα στην τσάντα του
- Προγραμματίστε μια συνάντηση με τους δασκάλους για να τους ενημερώσετε για το πρόβλημα του παιδιού σας.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να παίρνει τη ρυθμιστική του θεραπεία όπως αυτή έχει συνταγογραφηθεί από το γιατρό σας.
- Συζητήστε με το παιδί για τους παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν μια αντίδραση.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να ζητάει βοήθεια από τους δασκάλους αν αισθάνεται αρχόμενα συμπτώματα ή επιδείνωση των ήδη υπαρχόντων. Εξηγήστε του ότι δεν πρέπει να αισθάνεται μειονεκτικά για το πρόβλημα του και να το κρύβει.
- Ενημερώστε το προσωπικό του κυλικείου και τους δασκάλους εάν το παιδί σας είναι αλλεργικό σε συγκεκριμένες τροφές για την αποφυγή των τροφών αυτών και την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Προμηθεύετε το παιδί με δικό του πρόγευμα.
- Εφόσον υπάρχει ιστορικό αναφυλακτικής αντίδρασης εξασφαλίστε στο παιδί σας και το δάσκαλο του με αυτοενιέμενη αδρεναλίνη και βεβαιωθείτε ότι είναι εκπαιδευμένοι στη χρήση της.
- Ενημερώστε το γυμναστή για το άσθμα και τα προειδοποιητικά συμπτώματα μιας αρχόμενης κρίσης και ζητήστε του να σας ενημερώνει για την κατάσταση του παιδιού. Δε χρειάζεται να αποφεύγει το παιχνίδι ή την άσκηση. Αντίθετα πρέπει να το ενθαρρύνει να συμμετέχει όσο μπορεί.
- Συζητήστε με τους υπεύθυνους του σχολείου για την αναζήτησης των ιδανικών λύσεων για το παιδί σας πχ τακτικός αερισμός αίθουσας, διατήρηση λογικής θερμοκρασίας, αποφυγή φυτών εσωτερικού χώρου κλπ.
- Επισκεφθείτε το γιατρό σας αν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας έχει προβλήματα συγκέντρωσης, μάθησης ,εύκολης κόπωσης, ή μειωμένης αντοχής στο παιχνίδι . Τα προβλήματα αυτά είναι πιθανόν να οφείλονται στο πρόβλημα του παιδιού ή στα φάρμακα που παίρνει.
- Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας έχει καθημερινά τα φάρμακα στην τσάντα του.
Το σχολείο είναι ο χώρος όπου το παιδί περνάει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του όταν βρίσκεται έξω από το σπίτι. Για το αλλεργικό παιδί όμως, είναι ένας χώρος πρόκληση. Η ανάπτυξη , λοιπόν, μιας σχέσης συνεργασίας μεταξύ ιατρού, γονέων και δασκάλων είναι αναγκαία προκειμένου τα αλλεργικά παιδιά να αναγνωρίζονται και το προσωπικό του σχολείου να είναι εκπαιδευμένο και σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσει αλλεργικές αντιδράσεις που συμβαίνουν στο σχολείο. Απαραίτητες είναι και οι σχετικές νομικές ρυθμίσεις που θα προωθούν την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και θα εξασφαλίζουν τη νομική τους κάλυψη ώστε να είναι σε θέση να παρέχουν βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης. Μόνο τότε το σχολικό περιβάλλον θα είναι άνετο και ασφαλές για τα αλλεργικά παιδιά και θα προλαμβάνονται ή θα αντιμετωπίζονται αντιδράσεις κάποιες από τις οποίες θα μπορούσε να ήταν μοιραίες….